شناخت شته ها و سمپاشی شته
شته با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند ، دارای تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ، باغبانی ، سبزیکاری ، جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار میباشند .شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماریهای ویروسی نقش مهمی ایفا می کنند .عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی بر روی قسمتهای گیاهان میزبان تشکیل گالهای گوناگونی را می دهند.
بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت میباشد
در شته ها سر دارای یک جفت شاخک که طول آن متغیر است وجود دارد .
شته ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولا بلند تر از سایر پاها می باشد .
شته ها به دو شکل بدون بال و یا بالدار می باشند.در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود.ضمنا در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد.شکل و اندازه این زائده ، شاخکها ، دُم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند .
شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی بنام ( عَسَلَک ) می باشند که باعث جلب مورچه ها می شوند و حتی مورچه ها با شاخک های خود آنها را تحریک به ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند .
بعضی از مورچه ها برای یک کُلُنی از شته ها لانه ساخته و آنها را محبوس می کنند و یا آنها را به مکانهای دیگر مخصوصا روی ریشه گیاهان منتقل می کنند .
در حقیقت مورچه ها استثمارکننده شته ها هستند .
بدین جهت شته ها را گاو شیری مورچه ها نامیده اند .
در عوض مورچه ها اغلب اوقات شته ها را از حمله و گزند دشمنانشان مصون می دارند. زندگی شته ها بسیار پیچیده است در قسمتی از زندگی خود بطریق بِکرزائی تکثیر پیدا کرده و سپس بعد از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های متعددو متوالی ایجاد کرده و در پائیز ماده های جنسی تخمهای زمستانه می گذارند. زادآوری در شته ها بسیار زیاد میباشد ، بطوریکه تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به ۲۰ نسل می رسد چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا گلزاری را آلوده نماید .
عده ای از شته ها زندگی خود را بر روی یک گیاه به پایان می رسانند ( یک میزبانه ) در حالیکه عده ای دیگر قسمتی از زندگی خود را روی یک گیاه و قسمت دیگر را روی گیاه دیگری می ذرانند ( دومیزبانه ).
شرایط آب و هوائی فصل بهار ، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .
در مورد شته های دو میزبانه اگر باران های بهاری موقعی ببارد که حداکثر افراد بالدار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند. در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تاثیری ندارد. جمعیت شته های یک میزبانه در اوائل بهار بسیار زیاد می باشند ولی بتدریج در هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزک ها ، مگس ها ، رنبورهای شته خوار ، قارچهای شته کُش ، و همچنین بعلت کمی رطوبت از بین رفته و سپس در اوائل پائیز شروع به ازدیاد می کنند .
کثرت جمعیت و در نتیجه زیان شته ها به عوامل بسیار زیاد از قبیل شرایط آب و هوائی ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازیت ها و شکاری ها، بستگی دارد .
1- شته سبز هلو Myzus persicae :
نام علمی: Myzus persicae
به انگلیسی: Green peach aphid
در ایران شته مزبور با حمله به برگ درختان هلو، سیب، گیلاس، زردآلو و نیز گیاهانی نظیر گوجه فرنگی، سیب‌زمینی، توتون، بادمجان، پنبه، ترب، کرفس، کاهو و آفتابگردان سبب پیچیدگی آن شده و خسارت بسیار شدیدی به بار می‌آورد. خسارت این حشره در درختان بادام شدید است.
طول حشره بالغ بی بال 1/5 تا ۲ میلیمتر و رنگ آن سبز ِزَرد و یا زرد می باشد .
بدن بیضی شکل و زائده آن نسبتا طویل است .
بیولوژی – تخم ها در قاعده جوانه های هلو ، شلیل ، بندرت در زرد آلو گذاشته می شود .
در اواسط فروردین بسته به شرایط آب و هوائی ، تخمها باز شده و حشرات بطرف برگها می روند و سپس اواسط اردیبهشت حشرات هر کدام بطور متوسط ۴۰ تا ۵۰ نوزاد بدون بال تولید می کنند که بنوبه خود حشرات بی بال و یا بالدار می زایند .
در نسل سوم ، تقریبا تمام حشرات بالدار می باشند و بتدریج در اواسط خرداد تقریبا حشره ای بر روی درخت هلو باقی نمانده و تمام آنها بر روی میزبان دوم که بسیار گوناگون و از خانواده های مختلف گیاهی میباشند مانند: چغندر ، اسفناج ، تنباکو ، سیب زمینی ، کوکب ، کلم و غیره مهاجرت می کنند و نوزادان خود را در روی آنها می گذارند و این نوزادان درطول فصل تابستان نسل های متوالی را تشکیل میدهند
مکیدن شته ها برروی برگهای هلو وسپس برروی برگهای میزبان ثانوی باعث پیچیدگی برگ ها میشود.
شته ها در روی سطح زیرین برگها قرار گرفته و بدین طریق مبارزه با آنها بسیار مشکل می شود .
در تابستان و در ماههای تیر، مرداد و شهریور شته ها در روی میزبانهای ثانوی زادآوری کرده و فعالیت آنها باعث ایجاد زردی ، پومردگی ، تغییر شکل برگها می گردند .
و در بعضی از موارد باعث انتقال بیماری های ویروسی می گردند .
درشهریورماه تا اواخرماه حشرات جنسی بالدار بسوی میزبان اولیه ( درخت هلو ) مهاجرت مینمایند.
هر شته به تعداد پنج تا ده تخم منفردا بر روی شاخه های جوان و جوانه ها می گذارند و تخم ها تا بهار سال آینده باقی خواهند ماند .
2- شته گل رز Metopolophium dirhodum :
طول حشره بالغ بی بال این شته در حدود 2/8 تا 3/4 میلیمتر و رنگ آن سبز مایل به قهوه ای با زائده و پاهای سیاه رنگ می باشد .
در ابتدای بهار تخم این شته ها که از سال قبل بر روی درخت گذاشته شده بتدریج شروع به باز شدن کرده و در نتیجه زادآوری شته ها سطح زیرین برگها و ساقه های گل دهنده ( گل سُرخ و نسترن ) مملو از این شته ها میشود .در مکانهائی که حمله این شته مقارن با سفیدک گل سُرخ باشد می توان با مخلوط کردن دو سم قارچ کُش و حشره کُش فقط یکبار مبارزه نمود .
باید توجه داشت که دو سم مصرفی قابلیت اختلاط با یکدیگر را داشته باشند .
3- شته سبز انار
تمام سرشاخه‌ها، سطح زيرين برگها، جوانه‌ها و گلهاي قرمز درختان مورد حمله اين آفت قرار مي‌گيرد و ضمن تغذيه از شيره گياه ترشحات چسبنده اي نيز توليد كرده و باعث عدم رشد سرشاخه‌ها و ريزش اغلب گلها و ميوه هاي جوان مي شود.
اين آفت زمستان را بصورت تخم در روي سرشاخه هاي انار بسر مي‌برد. در ماههاي بهار بالاترين جمعيت را داشته و گاهي تمام سرشاخه‌هاي جوان، گل و ميوه‌هاي تازه تشكيل شده را مي‌پوشاند. در تابستان به دليل گرم شدن هوا از تراكم و شدت خسارت آن كاسته مي شود. در ماه هاي پاييز كه درجه حرارت پايين مي آيد دوباره بر انبوهي شته ها افزوده مي شود ولي شدت آن كمتراز بهار است.
روش مبارزه با شته :
براي حفظ تعادل طبيعي در باغات انار بهيچ وجه سمپاشي جهت كنترل اين آفت توصيه نمي شود و بايد اقدامات زراعي مناسب به شرح ذيل انجام گيرد:
1- از كشت درختان انار با درختان ميوه ديگر خودداري شود .
2- فواصل درختان رعايت گردد و ازكشت متراكم خودداري شود.
3- از آبياري بيش از حد درختان در بهار خودداري گردد.
4- شته گردو
شته سبز و شته خالدار گردو
شته سبز با جثه کوچکتر و رنگ سبز یکنواخت در سطح زیرین برگها پراکنده است در حالی که شته خالدار با جثه درشت‌تر و لکه‌های نواری تیره در پشت، در سطح فوقانی برگ در طول رگبرگ میانی به طور ردیفی تغذیه می‌کند. در طول بهار و تابستان ماده‌های کامل معمولاً بالدارند و روی بالهای شته خالدار لکه‌های مشخص تیره در طول رگبالها و در پشت بدن پوره‌ها لکه‌های نواری تیره دیده میشود. این لکه‌ها در پوره‌های شته سبز خیلی کوچک بوده و یا اصلاً وجود ندارند. زمستان گذرانی به صورت تخم روی شاخه‌ها انجام میشود. تعداد نسل بستگی به درجه حرارت دارد.
کنترل و مبارزه با شته:
زنبور پارازیتویئد شته سبز گردو
Trioxys pallidus (Hym.: Aphidiidae)
زنبور پارازیتوئید شته خالدار گردو
Praon sp. (Hym Braconidae)
در صورت نیاز به مبارزه شیمیایی با شته:
1. تیومتون(اکاتین) EC60% و 1در هزار
2. اکسی دیمتون متیل EC25% و 1 درهزار
3. پیریمیکارب(پریمور) Df50% و 5/. درهزار) رویان )
شته سبز سيب
اين شته در سراسر كشور هر جا كه سيب كشت شود وجود دارد. اين آفت به برگ و نوك شاخه‌هاي نورس، جوانه‌ها حتي گلها نيز خسارت مي‌زند و باعث كم شدن محصول مي‌گردد. گياهان ميزبان آن شامل سيب، گلابي، به، زالزالك و ازگيل مي‌باشد. در نهالستان‌ها و روي درختان جوان خسارتش بسيار شديد است. حمله شديد آن در باغهاي بارده نيز به فراواني ديده مي‌شود. در درختان چه پير و چه جوان پاجوش‌ها بيشتر در معرض حمله اين شته قرار دارند. بر اثر تغذيه اين حشره برگهاي جوان تغيير شكل مي‌دهند. در اين گونه پيچش برگها غالباً عرضي است. به عبارتي كلي‌تر برگهاي جوان انتهايي بيشتر از همه در معرضحمله قرار دارند و بيشترين خسارت را مي‌بينند.
زيست‌شناسی شته
سيكل زندگي اين شته از نوع Holocyclic مي‌باشد. زمستان گذراني به صورت تخم است. اين تخم ها معمولاً روي شاخه‌هاي يكساله گذاشته مي‌شوند. روي شاخه‌هاي سنين ديگر نيز ممكن است بتوان تخمي پيدا نمود. زمان تفريخ تخمها مصادف با باز شدن جوانه‌هاست. فعاليت بهار اين آفت شديد است و روي اعضا فعال و جوان گياهي به سرعت به زنده‌زايي ادامه داده و مهمترين خسارت خود را در همان زمان وارد مي‌آورد.
با بالا رفتن جمعيت، بالدارهايي در مجموعه شته‌ها ظاهر مي‌شوند كه انتشار آفت را به ساير درختان ميزبان كه در مجاورت قرار دارند به عهده مي‌گيرند. اين شته ميزبان ثانوي براي تابستان گذراني ندارد به عبارت ديگر تمام نسلهاي خود را روي درختان ميوه سردسيري كه قبلاً اسامي آنها ارائه شد طي مي‌نمايد و اگر مشاهده مي‌شود كه در طول تابستان جمعيت آن به شدت كاهش مي‌يابد به علت مهاجرت به طرف ميزبانهاي ثانوي نيست بلكه اين كاهش نتيجه اثر حرارت شديد محيطي، ايجاد تغييراتي در شيره گياهي و فعاليت قابل توجه دشمنان طبيعي اين شته مي‌باشد. از اوايل پاييز به بعد در جمعيت اين شته فزوني محسوسي در مقايسه با جمعيت تابستاني پديدار مي‌گردد. افراد جنسي از اواخر مهر شروع به ظاهر شدن مي‌كنند و تخمريزي تقريباً بلافاصله آغاز مي‌گردد.
تعداد نسل شته سبز سيب در سال بر حسب شرايط آب و هوايي محل فرق كرده و معمولاً 15 تا 20 نسل در سال توليد مي‌كند. اين شته يك ميزبانه است.
آموزش سمپاشی شته توسط نگین دشت :
اگر شته ها موجب پيچيدگي برگ شوند يا توليد گال نمايند از سموم سيستميك مانند اكسي دی متون متيل (متاسيستوكس) و تيومتون (اكاتين) استفاده مي‌شود ولي اگر موجب پيچيدگي نشوند از پريميكارب (پريمور) كه يك شته كش اختصاصي است، استفاد مي‌شود. براي مبارزه با شته‌هاي سبزي و جاليزي از هپتنوفوس (هوستاكوئيك) استفاده مي‌شود چون اثر سريع داشته ولي كم دوام است.همچنین سموم پر دوام در اوایل فصل مصرف شود.
1. تیومتون(اکاتین) EC 60 % یک در هزار
2. اکسی دیمتون متیل EC 25% یک درهزار
3. مالاتیون EC 25% دو درهزار
4. پیریمیکارب(پریمور) Df 50% نیم درهزار
5. پیریمیکارب WP 50% نیم درهزار
6. هپتنفوس EC 50% یک در هزار
7. دیازینون EC 60% یک در هزار
مبارزه و سمپاشی شته:
مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بمحض ظهور اولین کُلُنی های شته آغاز گردد .
بعلاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیتها و شکاری ها زیاد نبوده و سمپاشی زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمان نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کُش های معمولی که برای مبارزه با مگس از آنها استفاده میشود از بین میرود .
اما در محیط باز دفع شته بسیار مشکل است . سمومی که در مبارزه علیه شته ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره میباشند که خاصیت تماسی دارند مانند : مالاتیون ، گوزاتیون ، دیازینون و سوپر اسید ، که بر حسب ماده موثر آنها از یک تا یک و نیم گرم در یک لیتر آب مصرف میشوند .
سموم نفوذی موسوم به سیستمیک مانند : فسامیدون ، متاسیتوکس و سموم مشابه که دارای خاصیت نفوذی میباشند برتری چشم گیری به سموم تماسی شته کُش دارند .
زیرا علاوه بر اینکه شته ها در سطح زیرین برگها و مکان های دیگری از گیاه که سم مستقیما به آنها نمی رسد را از بین میبرد ، بلکه به پارازیت ها و شکاری های مفید آنها نیز صدمه زیادی وارد نمی آورد .
و نیز علیه کَنِه های گیاهی موثر می باشد و دوام آنها برحسب رشد گیاه و نوع سم بین ۱۰ تا ۲۰ روز طول می کشد . برای اینکه مقدار ماده موثر بیشتری داخل گیاه شود ، لازم است که سمپاشی زمانی که برگها باندازه کافی رشد کرده باشند انجام گیرد .
